Filozofia

Sarvepalli Radhakrishnan (1888-1975) był wybitnym naukowcem, mężem stanu i pisarzem, wiele lat wykładał w Mysore, Kalkucie oraz w Oksfordzie, Doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1962 roku został prezydentem Indii. Jego Filozofia indyjska do te] pory pozostaje najważniejszym kompendium wiedzy na temat myśli filozoficznej Indii. Autor przedstawia stare teksty filozoficzne, wiążąc je ze współczesnymi problemami filozofii i religii. Przedstawia zasadnicze znaczenie i rolę poszczególnych tekstów i szkół filozoficznych oraz ukazuje podobieństwa między tradycjami filozoficznymi Indii i Zachodu. Pierwsza część obejmuje okresy wedyjski i epicki, przedstawiając hymny Rig-Vedy, Upaniszady, jinizm (jainizm), buddyzm i teizm Bhagawadgity, część druga obejmuje sześć braminicznych systemów filozoficznych, w tym logiczny realizm Njaji, atomistyczny pluralizm Wajsiesziki, system jogi Patandżalego czy teizm Ramanudży. W tym dziele skondensowano i wydobyto istotę indyjskiej myśli filozoficznej, umożliwiając zachodniemu umysłowi ogarnięcie i zrozumienie zbieżności i rozbieżności indyjskiego myślenia

Monumentalne 4-tomowe Dzieje kultury polskiej pozostają ciągle bodaj naciekawszą skarbnicą wiedzy na temat polskiej kultury od lat nadawniejszych aż po czasy zaborów. Napisane w erudycyjnym stylu przez Aleksandra Brckner (1856-1939) profesora honoris causa Uniwersytetów Warszawskiego i Wileńskiego, kulturoznawcy, językoznawcy, historyka idei, historyka literatury polskiej i słowiańskiej, autora takich dzieł jak Encyklopedia staropolska, dzieje języka polskiego, Słownik etymologiczny języka polskiego, Mitologia słowiańska, w sumie autora ponad 1800 artykułów i książek. najważniejszym jednak bodaj jego osiągnięciem pozostają napisane w latach 1930-32 Dzieje kultury polskiej do tej pory nieoceniona skarbnica wiedzy o nas Polakach i naszej sztuce, literaturze, obrzędach, obyczajowości....

Upaniszady to zbiór najważniejszych tekstów filozoficzno-religijnych stanowiących zwieńczenie tradycji wedyjskiej. Zawiera on przesłanie istotne dla całej późniejszej klasycznej filozoficznej myśli Indii. Ułożony w sanskrycie, tłumaczony był już niemal na wszystkie języki świata. W Polsce ukazuje się obecnie drugie wydanie pierwszego polskiego przekładu autorstwa Marty Kudelskiej, absolwentki indologii i doktora filozofii, pracownika Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przekład ten otrzymał w roku 1999 nagrodę Premiera RP przyznawaną za wybitne osiągnięcia naukowe. Pierwsze polskie wydanie Upaniszad spotkało się z ogromnym zainteresowaniem czytelników, jego nakład został już całkowicie wyczerpany. Obecna edycja stanowi poszerzoną i uzupełnioną wersję przekładu.

Wewnętrzna doskonałość oraz piękno teorii względności po dziś dzień zachwycają nie tylko fizyków, ale także i filozofów. Wojciech Grygiel ukazuje drogę, jak w matematycznych zawiłościach tej teorii doszukać się głębokich problemów filozoficznych, i przekonać się, że teoria względności to nie tylko hermetyczna gra matematycznych symboli, ale oryginalny produkt ludzkiego geniuszu, będący szeroką syntezą dziedzictwa europejskiej myśli. Teoria ta wciąż inspiruje do dalszego namysłu nie tylko nad kolejnym unifikacyjnym krokiem fizyki, ale też nad pytaniami o sens Wszechświata jako ontycznej całości. Jak scena stała się dramatem to kompendium wiedzy fizycznej oraz niezwykle wartościowe studium filozoficzne i historyczne. Jest dla czytelnika szansą całościowego spojrzenia na najważniejsze komponenty teorii względności. Może być także punktem wyjścia do badań, w których można podążać tropem Autora lub, korzystając z dostarczonej w książce wiedzy, pójść własną drogą ku zrozumieniu tego, co odkryte lub ku odkryciu czegoś nowego. - prof. Jerzy Dajka, Uniwersytet Śląski
Wojciech Grygiel podjął ciekawą próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego einsteinowska teoria względności jest nie tylko skuteczna, ale również piękna. Podążając za przekonaniem Greków, że to symetria decyduje o pięknie i pozwala precyzyjnie opisać świat pokazuje, jak przekonanie to manifestuje się w jednej z najwspanialszych naukowych teorii. Kompetentnie i w sposób interesujący dowodzi, jak filozofia i fizyka były i nadal są głęboko ze sobą powiązane. - prof. Bogdan Dembiński, Uniwersytet Śląski.

Aldous Huxley (1894-1963) - angielski pisarz, eseista, filozof, jedna z czołowych postaci kontrkultury, autor kilkunastu książek, w tym najsłynniejszej powieści - dystopii: "Nowy wspaniały świat". Napisał także kilka tomów esejów dotyczących kultury, w tym właśnie Tematy i wariacje. Omawia w nich takie tematy jak relacje między wiarą i religią oraz temat kryzysu jaki doświadcza ludzkość (jak pisze Huxley: Ludzkość przechodzi obecnie przez kryzys, a kryzys ów istnieje, by tak rzec, na dwóch poziomach na wyższym poziomie jako kryzys polityczny i gospodarczy, oraz na niższym, jako kryzys demograficzny i ekologiczny.) Wariacje obejmują zaś takie rozważania, jak te o francuskim filozofie Main de Biran, o malarstwie El Greco i Goi, czy wreszcie o barokowym grobowcu czy na temat "Więzień" Piranesiego.

Filozofia pyta o naturę rzeczywistości i o to, jak powinniśmy żyć. To właśnie intrygowało Sokratesa, który na ateńskim rynku stawiał przechodniom niewygodne pytania i wprawiał ich w zakłopotanie, udowadniając, jak niewiele rozumieją z otaczającego ich świata.
W czterdziestu krótkich rozdziałach tej książki poznamy wielkich myślicieli europejskich i najciekawsze idee dotyczące świata oraz tego, jak w nim żyć. Dowiemy się o niezwykłych faktach z życia największych filozofów, począwszy od tych, którzy działali w antycznej Grecji i debatowali na temat wolności i duszy, aż po Petera Singera rozważającego najbardziej niepokojące problemy etyczne naszych czasów. Prześledzimy historię ludzkich przemyśleń na temat rzeczywistości i kondycji człowieka.
Ta książka sprawia, że filozofia staje się zrozumiała i przystępna, a nawet pełna humoru. Inspiruje do myślenia, dyskusji, argumentowania i stawiania pytań.
Nigel Warburton, filozof. Autor książek popularyzujących filozofię. Prowadzi też m.in. blogi philosophybites i virtualphilosopher oraz audycje w BBC.

Ucieczka od wolności. Jest to bodaj najbardziej dogłębna z analiz osobowości autorytarnych i skłonnych do popierania systemów niedemokratycznych, jest to zarazem analiza dyktatur, satrapii, reżimów, przede wszystkim nazizmu ale także socjalizmu w jego stalinowskiej wersji. Jednak zagrożenia każe widzieć także w ludzkiej osobowości skłonnej do "ucieczki od wolności" w imię bezpieczeństwa, grupowego bądź partyjnego solidaryzmu, podążania za stadem. Ta książka - mimo upływu lat - jest analizą (szczególnie w dzisiejeszej Polsce) na wskroś współczesną! A zagrożenia nie zniknęły, czasem tylko zmieniły formę.

W "Listach starego diabła do młodego" piekielna ekscelencja, podsekretarz
stanu w piekle, wymienia urzędowe listy ze swoim podwładnym, bratankiem,
młodszym diabłem, który ma okazać swoje zdolności w służbie kusicielskiej. Za
tym humorem, dowcipem, elegancją, za tą dociekliwością i przewrotnością kryją
się ważne przesłania i pytania. Najważniejsze z nich to pytanie o rolę i miejsce
zła w świecie stworzonym przez Boga.

Mahatma Gandhi (1869-1948) jedna z ikon XX wieku, ojciec założyciel niepodległych Indii, twórca idei walki bez użycia przemocy, obrony ludzi przed krzywdą i życzliwości dla człowieka (ahimsa), autor bardzo wielu książek, w tym najważniejszej, czyli właśnie Mojej autobiografii. Zwolennik wegetarianizmu, prostoty, egalitaryzmu, nawet najbiedniejszy hindus nie musiał się przy nim wstydzić swego ubóstwa. Umierał nieco zgorzkniały, gdyż nie udało mu się doprowadzić do zgody religijnej między hinduistami i muzułmanami, zginął zresztą zastrzelony przez skrajnego hinduistę 30 stycznia 1948 roku, ale nawet śmierć Mahatmy stała się w pewien sposób pozytywna, gdyż w kraju zapanowała tak wielka żałoba, że przynajmniej na jakiś czas połączyła naród.
Jak pisze Ija Lazari-Pawłowska w swojej biografii Mahatmy: koniec walki nie miał być początkiem nowych konfliktów nakazywał więc dbać o to, aby przeciwnik, nad którym odniesione zostało zwycięstwo, nie wyszedł z walki z poczuciem klęski, z nienawiścią i chęcią odwetu. Celem jego nie było złamanie przeciwnika, lecz jego zjednanie uważał to za jedyny sposób trwałej likwidacji antagonizmu. Czy w dzisiejszych czasach w wielu krajach postawa Gandhiego nie wydaje się naiwnością? Może i się wydaje, jednak pamiętajmy: Mahatma Gandhi wygrał nie tylko walkę o niepodległość Indii, ale też walkę o ludzką wolność i godność. I zawsze toczył tę walkę bez gwałtu, przemocy.

Erving Goffman (1922-1982) - uznawany jest za jednego z najwybitniejszych amerykańskich socjologów, był profesorem w Chicago, Berkeley i innych, napisał kilkanaście książek, w tym m.in. Piętno, Człowiek w teatrze życia codziennego i właśnie Instytucje totalne. Twierdzi w tym dziele, że to nie nasze cechy osobowości są dysfunkcjonalne, ale na dysfunkcjonalność skazuje nas system, właśnie owe instytucje totalne, w których charakterze leży, wcale nie pomoc pacjentom, czy resocjalizacja osadzonych, ale własne, totalne, egoistyczne, instytucjonalnie zorganizowane interesy samych instytucji. Jak pisze Goffman Organizacje odgrodzone mają cechę, którą dzieli z nimi niewiele innych bytów społecznych: do obowiązków jednostki należy tu widoczne zaangażowanie w działalność organizacji o określonej porze, co oznacza koncentrację uwagi i wysiłek mięśni, skupienie na wykonywanej właśnie czynności. To obowiązkowe bycie pochłoniętym działaniem organizacji jest zwykle uznawane za symbol zarówno zaangażowania jednostki, jak i jej przywiązania oraz tego, że akceptuje sposób, w jaki jej uczestnictwo w organizacji wpływa na definiowanie przez nią własnej natury. A zatem każde badanie sposobu, w jaki jednostki przystosowują się do bycia identyfikowanymi i definiowanymi, musi skupić się na tym, jak one sobie radzą z demonstrowaniem tego, że działania organizacji je absorbują.... A to dopiero początek jego rozważań często ujawniający patologie tego typu instytucji...

Efekt studiów Bacona nad Arystotelesem - Opus Maius Bacona podzielone jest na siedem części. Kolejne z nich to: Ogólne przyczyny niewiedzy ludzkiej, Zgodność filozofii z teologią, O pożytku gramatyki, Doniosłość matematyki w naukach, w rzeczach oraz w działaniachtego świata, Perspektywa, O nauce eksperymentalnej i Filozofia moralna.

"Gdyby Bóg był aktywistą praw człowieka" to pozycja dość nietypowa. Jej autor, Bonaventura de Sousa Santos, starał się w niej zmierzyć z dość złożonym tematem, jakim są prawa człowieka.

Bonaventura de Sousa Santos przedstawia w swojej książce nieco inną wizję praw człowieka i stara się odpowiedzieć na pytanie, czy obecne regulacje pomagają ludziom w krajach, gdzie prawa człowieka są łamane, czy wręcz przeciwnie - utrudniają pomoc wyzyskiwanym i wykluczonym.

Autor na kartach swojego dzieła stara się ukazać czytelnikom, że współczesna koncepcja praw człowieka nijak się ma do poglądów, tradycji czy religijności ludzi, których te świeckie definicje mają obejmować. Zlaicyzowane prawa człowieka w bardzo małym stopniu zahaczają o tak ważne kwestie jak wiara i prawo do wyrażania swoich religijnych przekonań w życiu publicznym.

Pisarz pokazuje, że współczesne definicje praw człowieka zostały opracowane w zgodzie z wartościami, jakie prezentują ludzie wyznający ducha neoliberalizmu, popierający całkowitą wolność gospodarczą i brak kontroli ze strony państwa nad rozrastającymi się korporacjami. De Sousa Santos docieka, czy ten stan rzeczy faktycznie pomaga ludziom dotkniętym przez kryzysy, które sprawiają, że łamane są ich prawa. Jego odpowiedź jest negatywna. Dlatego tworzy konkurencyjną wizję praw człowieka i przedstawia ją w swojej książce w taki sposób, by czytelnik bardzo łatwo mógł tę wizję zrozumieć i przyswoić, jeśli oczywiście ma otwarty umysł.

Bonaventura de Sousa Santos to profesor ekonomii na jednym z portugalskich uniwersytetów. W swoich pracach zajmuje się kwestią sprawiedliwości społecznej i badaniem współczesnego kapitalizmu.

Niniejsza książka oraz dodany do niej przez Tłumaczkę list Franza Brentana do Eduarda Zellera stanowią próbę udowodnienia tezy, że Arystoteles był kreacjonistą, zwłaszcza w odniesieniu do tzw. duszy rozumnej. Na mocy tej tezy Arystoteles miał uważać, że to osobowy Bóg tworzy i umieszcza duszę w człowieku. Swego adwersarza, Eduarda Zellera, Brentano „oskarża" o preegzystencję, a więc pogląd, zgodnie z którym dusza rozumna istnieje przed naszymi narodzinami i jest niestworzona.

Współcześnie odchodzi się od obu tych poglądów, skłaniając się raczej ku temu, że nous poietikos jest pewną sferą noetyczną, w której poszczególne umysły mają udział, co jest w pewnym sensie nawiązaniem (nawet jeśli nieświadomym) do późnoantycznych i wczesnośredniowiecznych mistycznych oraz mistycyzujących odczytań Stagiryty.

Interpretacja Brentana jest tyle interesująca, co kontrowersyjna. Explicite powołuje się on na bezpośrednich uczniów Stagiryty - Teofrasta i Eudemosa, próbując połączyć ich, pod wieloma względami rozbieżne, poglądy. Jednak jeszcze bardziej ryzykownym krokiem jest całkowite oparcie się na wykładni św. Tomasza, co do której wiadomo dziś, że nie jest wierna Stagirycie, ale filozofii chrześcijańskiej, i stanowi próbę pogodzenia tych dwóch nurtów myślowych. Brentano uważa swą inspirację Akwinatą jedynie za umiarkowaną. Czytelnik tej, czy też pozostałych książek z Brentanowskiego cyklu „Aristotelica", przekona się, że inspiracja ta jest potężna. Choć tezy Brentana są kontrowersyjne, to dowodzi ich on bardzo skrupulatnie, wprowadzając Czytelnika w fascynujący świat psychologii Arystotelesa, w którym nic nie jest oczywiste.

Ideą przewodnią książki jest próba opisania pewnych – niezwykle zresztą ciekawych – zjawisk związanych z terroryzmem i sposobem prowadzenia współczesnych konfliktów oraz z kwestiami bezpieczeństwa społeczeństw zachodniej Europy. Novum polega na tym, że propagandziści ISIS dotarli do kodów kulturowych naszego świata, a więc weszli chyba trochę głębiej, niż można by przypuszczać. Działając w tym obszarze, naruszają gramatykę naszej kultury. Jest to groźne, ponieważ gramatyka ta z wielu powodów jest dzisiaj niestabilna. Niektórzy analitycy sądzą nawet, że jest celowo zmieniana i osłabiana.

Sam pomysł na książkę jest bardzo ciekawy, ponieważ autor zamierza przedstawić zjawisko wykorzystywania przez tak zwane Państwo Islamskie kodów kultury popularnej – niebywale ważnej dla ludzi Zachodu – do prowadzenia wojny terrorystycznej i hybrydowej. Podsumowując, można stwierdzić, że to dobra książka. Porusza ważne problemy współczesnego świata. Odpowiada na wiele pytań związanych z terroryzmem, z wypracowanymi przez bojowników nowymi formami walki i wywierania wpływu. Stawia też wiele nowych pytań – zwłaszcza o naszą przyszłość.
Z recenzji dra hab. Andrzeja Tarnopolskiego,
prof. Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego
im. Jana Długosza w Częstochowie

Grzegorz Kubiński – doktor socjologii, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jego zainteresowania naukowe ogniskują się wokół problemów socjologii ciała i nowych mediów, studiów nad niepełnosprawnością oraz socjologii religii. Autor artykułów naukowych oraz monografii, m.in.: Narodziny podmiotu wirtualnego (2008), Alain Badiou. Ontologia mnogości (2010), Figury i wydarzenia. Agamben, Badiou, Negri (2011).

Erich Fromm (1900-80) amerykański psycholog i filozof pochodzenia niemieckiego, uznawany za jednego z najwybitniejszych humanistów XX wieku, twórca psychoanalizy humanistycznej. Autor kilkudziesięciu książek, w tym tak ważnych jak "Ucieczka od wolności", "Zapomniany język", "Patologia normalności", "Zdrowe społeczeństwo", "Rewolucja nadziei", "Psychoanaliza a religia" W niniejszym tomie Niech się stanie człowiek podejmuje Fromm wątki zapoczątkowane już z najsłynniejszym z jego dzieł czyli w "Ucieczce od wolności" Pisze także w znacznej mierze w opozycji do Freuda (choć uznaje wiele jego tez i jego rolę w psychoanalizie). Nie bez powodu wreszcie niniejsza książka ma podtytuł Wprowadzenie do psychologii etyki. To wnyik zajęcia miejsca przez Fromma swojego miejsca w kręgu psychoanalizy humanistycznej. Szczególnie rozwija tu Fromm swoją koncepcę społecznego aspektu charakteru (i jego typologii), którego przemiany - jak pisze M. Chałubiński - są zdeterminowane przekształceniami instytucji społecznych, wartości i wzorów kultury.

Herbert Spencer (1820-1903) - angielski filozof i socjolog, wręcz uznawany za jednego z ojców socjologii, zdeklarowany ewolucjonista i agnostyk, autor kilkunastu książek. swoje naukowe poglądy na świat przedstawił przede wszystkim na łamach obszernego, wielotomowego (obejmującego Pierwsze zasady, Zasady biologii, psychologii, socjologii i etyki) dzieła A System of Synthetic Philosophy. Instytucje polityczne to tylko część z Zasad socjologii. Jak pisze Leszek Kasprzyk w biografii Spencer traktował społeczeństwo jako część przyrody i interpretował jego rozwój z punktu widzenia działania w nim praw i zależności typu przyrodniczego. Tak rozumianą zasadę determinizmu przeciwstawiał Spencer zdecydowanie wszelkim indeterministycznym teoriom rozwoju społecznego. W tym duchu napisany jest także ten tom, który obejmuje takie tematy i zagadnienia jak organizacja polityczna integracja i rozwarstwienie w politycznym kształcie społeczeństw, problematyką form i sił politycznych, rodzajów przywództwa i zwierzchnictwa politycznego, ciał przedstawicielskich i doradczych, także prawem, władzą sądowniczą i wykonawczą. Wreszcie sprawami własności oraz typami społeczeństw.

Gaetano Mosca (1858-1941) - włoski socjolog, prawnik, politolog, historyk idei, jeden z twórców teorii mas i elit wraz z Ortegą y Gassetem oraz Vilfredo Pareto (choć z nim pozostawał w ostrym sporze, kto właściwie jest twórcą teorii elit), twórca terminu "klasa polityczna". Do jego najważniejszych dzieł należą "Sulla Teorice dei Governi", "Elementi di Scienza politica" oraz właśnie Historia doktryn politycznych. Autor analizuje w książce różne formy życia społecznego, różnego rodzaju instytucje w aspekcie ich związku z władzą, zależnością, strukturą polityczną. Analizuje także dzieła dotyczące polityki i doktryny polityczne od czasów starożytnych do XX wieku, wiele miejsca poświęca starożytnej Grecji (zwł pismom Platona takim jak "Państwo" czy "Prawa", czy "Polityce " Arystotelesa), starożytnemu Rzymowi (zwł. zajmuje się ustrojem Cesarstwa, analizuje też pisma Lukrecjusza czy Cycerona). W dalszej zaś kolejności następnymi epokami w aspekcie instytucji politycznych: przez Średniowiecze, Odrodzenie (zwł czas "Księcia" Niccolo Machiavellego. A w kolejnych rozdziałach sporo miejsca poświęca teoriom Monteskiusza, Comte'a czy wreszcie Feuerbacha i Karola Marksa oraz marksistów jak choćby G. Sorel.. Po przeanalizowania wielu doktryn oraz ustrojów państw dochodzi Mosca do wniosku iż najlepszymi ustrojami politycznymi, to znaczy takimi, które trwały długo, nie podlegały gwałtownym kryzysom, spychającym ludzkość na poziom barbarzyństwa, są ustroje mieszane. Są to te ustroje, w których nie ma przewagi bezwzględnej ani system autokratyczny, ani liberalny. I dalej: Trzeba więc, ażeby władza religijna była oddzielona od politycznej, ażeby kierownictwo sprawami gospodarczymi nie było całkowicie w rękach tych, co posiadają władzę polityczną, ażeby broń była w rękach tylko pewnej części społeczeństwa, oddzielonej wyraźnie od innych, ażeby wreszcie kultura i przygotowanie techniczne mogły być środkami dojścia do udziału w kierowniczej warstwie politycznej. O ile z pierwszą częścią tego cytatu można polemizową, o tyle z częścią drugą - trudno się nie zgodzić i obecnie.

Książka przedstawia podstawowe nurty współczesnych dyskusji o istocie poznania naukowego. Omawia zarówno klasyczne stanowiska klasyków filozofii: Poppera, Bridgmana czy Khuna, jak i rozległą panoramę współczesnych teorii filozofii nauki, w których próbuje się akcentować wpływ czynników społeczno-kulturalnych na treść teorii przyrodniczych. Polemizując ze stanowiskiem Szkoły Edynburskiej i próbami zastępowania epistemologii nauki przez socjologię nauki, konsekwentnie broni koncepcji, w której podstawową rolę w nauce odgrywają czynniki racjonalne.

William James (1842-1910) - amerykański filozof, psycholog, psychofizjolog, współtwórca pragmatyzmu, psycholog religii. Doświadczenie religijne opiera się na serii wykladów, które James wygłosił na uniwerytecie w Edynburgu, pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1902 roku i uzyskało niezmierną popularność (przekłady na wiele języków, kilkanaście wydań angielskich). Do dziś pozostaje klasycznym dzielem z zakresu religioznawstwa. James zajmuje się w Doświadczeniu religijnym nie religią samą, ale przeżyciami czlowieka w związku z wiarą, zajmuje go zrozumienie skąd w człowieku potrzeba religii i czego doświadcza osoba doznająca spotkania z boskim absolutem (przy czym nie są to w najmniejszej mierze rozważania teologiczne; James zajmuje się wyłącznie przeżyciami, doświadczeniem człowieka, abstrahując od teologii i całkowicie pomijając instytucjonalne formy życia religijnego).