Psychologia, Socjologia

Ceniony i poczytny rumuński historyk Lucian Boia proponuje nowe spojrzenie na relacje Rumunów z innymi narodami. Każda nacja ma własne doświadczenia z Innymi, jednak tylko nieliczne doświadczyły ich obecności w takim stopniu i z podobną intensywnością co Rumuni. Aktualny obszar państwa rumuńskiego na przestrzeni dziejów stykał się z wieloma etnicznymi i kulturowymi wpływami oraz zaznał dominacji ze strony różnych kultur i narodów. Lucian Boia ukazuje, jak począwszy od drugiej wojny światowej, a następnie w okresie komunizmu i później ta różnorodność zanikała. Rumunia jest dziś bardziej rumuńska niż kiedykolwiek. Niestety, jak udowadnia autor, także Rumuni zrumunizowali się, zrywając, w znacznym stopniu za sprawą praktykowanego przez reżim komunistyczny izolacjonizmu, z wartościami kultury zachodniej, na której zbudowano współczesną Rumunię.

Autor książki Krajobraz po odwilży... podejmuje próbę wyodrębnienia i opisania czynników, kształtujących poradziecką identyfikację religijną. Koncentruje się przy tym na relacjach biograficznych rozmówców z trzech miast: zamkniętego w czasach radzieckich Krasnojarska (czerwone miasto), bardziej inteligenckiego i oddalonego od centrum władzy politycznej Tomska czy specyficznego ze względu na podłoże etniczne i narodowe oraz przedradziecką konfesyjną specyfikę przemysłowego Ułan Ude.
Obficie cytowane wywiady wskazują przy tym, w jak dużym stopniu na religijne wybory tożsamościowe, dokonywane przez Rosjan po upadku w ZSRR, wpływał przypadek. A więc: nie tylko znaczący inni, ale i epizodyczne postaci, napotykane na drodze życiowej respondenta. Nie tylko wzruszenie duchowe czy kierunek poszukiwań intelektualnych, ale i lokalizacja świątyń (odległość od domu), a także zasłyszane w tramwaju komunikaty, zdania wypowiadane przez przechodniów, ogłoszenia uliczne itd. Przypadek ów determinowany był odcięciem od znaczących zasobów kapitału kulturowego, wynikającym z uwarunkowań historycznych.

Mój głos przychodzi i odchodzi. Z Waszego punktu widzenia pochodzi ode mnie. Przychodzi do Was ode mnie; z mojego - wydobywa się ze mnie. Pomiędzy tym przychodzeniem i odchodzeniem w danym kierunku zawierają się wszystkie problemy, jak również wszelkie zdumiewające kwestie związane z głosem, oddzielonym od ciała. Mój głos wydobywa się ze mnie po pierwsze w sensie fizycznym. Jest wytwarzany przez mój aparat mowy - oddech, krtań, zęby, język, podniebienie i wargi. To właśnie ten głos słyszę rozbrzmiewający w mojej głowie, wzmocniony i zmodyfikowany przez kości czaszki, równocześnie widzę i słyszę jego efekty w otaczającym świecie.

Kraków 2004, ISBN: 83-242-0267-6, 139 x 204, 243 s., oprawa miękka

Książka poświęcona jest problematyce rasowej, etnicznej i wyznaniowej w Brazylii, przedstawionej w szerszej perspektywie latynoamerykańskich procesów integracji społecznej i kulturowej, zarówno w wymiarze narodowym, jak i cywilizacyjnym. Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy zróżnicowane rasowo i etnicznie społeczeństwo brazylijskie tworzy naród, czy raczej rozwija inny, latynoamerykańki, postnarodowy typ solidarności kulturowej.
Rasa, etniczność i religia w brazylijskim procesie narodowotwórczym Tadeusz Paleczny

Islamofobia jest zjawiskiem, które od przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku coraz mocniej zaznacza się w życiu europejskich społeczeństw. Książka zawiera omówienie różnorodnych dyskursów antyislamskich, które konstruując islam jako zagrożenie, a muzułmanów jako "innych" i "obcych", wyrastają często z bardzo odmiennych przesłanek. Niektóre z nich są częścią dyskursu krytycznego wobec religii w ogóle i wiążą się z oświeceniowymi ideami postępu, emancypacji i racjonalizmu, inne wyrastają z konserwatywnej troski o czystość chrześcijańskiego dziedzictwa i europejskiej tożsamości (a także jej narodowych wariantów). Punktem wyjścia jest dla autorki pytanie o to, w jakim stopniu współczesna islamofobia powtarza wzory znane z historii europejskiego antysemityzmu. Ważną część tekstu wypełnia refleksja na temat relacji między figurą Żyda jako Innego a procesami konstruowania symbolicznej obcości, jaką w europejskim kontekście zostają naznaczeni muzułmanie. Wiążąc te procesy z wydarzeniami polityczno-ekonomicznymi z ostatnich dekad, autorka przedstawia je na tle historycznych związków Europy z islamem. Pokazuje przy tym, w jaki sposób wytworzone w epoce kolonialnej orientalistyczne wyobrażenia na temat tej religii kształtują dzisiejsze nastawienia wobec muzułmanów. Poszukując odpowiedzi na pytanie o przyczyny wzmagającej się w Europie antymuzułmańskiej ksenofobii, autorka szczególną uwagę zwraca na przemiany ekonomiczne związane z rozwojem neoliberalnego kapitalizmu, a także z kryzysem logiki rozwojowej, na której ufundowana została zachodnia nowoczesność. Zastanawiając się na fenomenem polskiej "islamofobii bez muzułmanów" podkreśla rolę, jaką w jej tworzeniu się odgrywa półperyferyjny charakter Polski.

Mirosław Wiśniewski, Wiek XIX. Epoka pragmatyzmu
Zakres merytoryczny pracyograniczony jest do analizy formy fizycznej i praktyki procesu rozwojowego Paryża, Marsylii, Lyonu, Lille i Saint-tienne w XIX wieku. Odsłania zagadnienia, które pozwalają na dokonanie syntezy, a ich szczegółowość służy ułatwieniu odniesienia do praktyki współczesnej. Rola państwa, prawa, procedur oraz kompetencji i działań samorządu opisywana jest ze świadomością, że nie mają one cech odkrywczych, lecz inny opis zjawisk i procesów nie zapewni możliwości równie dokładnego śledzenia postępów w rozwoju metod działania. Problematyka pracy sprowadza się do ukazania związku wiedzy z praktyką i uwzględnia w szczególności: przemiany systemowe, ewolucję regulacji prawnych, problemy rozwiązane, rozwiązywane i nowe, przekształcenia formy miasta i jego architektury.

Weronika Wiśniewska, Wiek XX. Laboratorium urbanistyki nowoczesnej
Zwrot la franaise znaczy, że działanie lub wykonanie czegoś na sposób francuski, wyposaża dzieło w cechę odrębną, właściwą kulturze Francji. Ale zwrot la franaise można rozumieć także jako wierność francuskiej tradycji. W XX wieku tradycje są dwie. Pierwsza, za Arturem Rimbaudem trzyma się dewizy, że absolutnie trzeba być nowoczesnym i odrzucając rzeczy niepotrzebnie skomplikowane na rzecz prostoty, odwołuje się do Kartezjusza. Tradycja druga, zachowawcza, akademicka, niechętna przy tym modernizmowi, określa modernizm jako si peu franais (tak mało francuski),
W opracowaniu poświęconym dopełnieniu obrazu dwudziestowiecznej urbanistyki la franaise wyodrębniono kilkanaście wątków tematycznych, które pozwalają prześledzić ewolucję poglądów na wybrane zagadnienia i odnaleźć punkty zwrotne we francuskiej teorii, praktyceoraz regulacjach prawnych, bez których, jak mówił marszałek Hubert Lyautey, żadna urbanistyka nie jest możliwa.

Praca, skonstruowana jako publikacja trzytomowa, stanowi próbę uchwycenia najbardziej specyficznych i oryginalnych aspektów urbanistyki francuskiej, upoważniających do zastosowania określenia la franaise, które przez swój innowacyjny charakter odegrały ważną rolę w wypracowaniu zasad kształtowania przestrzeni miejskiej w Europie. Zasygnalizowany w tytule zakres chronologiczny 1000 lat zmienia, popularną w literaturze przedmiotu, opinię wiążącą francuską szkołę planowania miast przede wszystkim z okresem absolutyzmu i działaniami barona Haussmanna przy XIX-wiecznej przebudowie Paryża oraz doktryną paryskiej cole des Beaux-Arts. Zawarte w podtytule określenie dopełnienie obrazu ma uwypuklić fakt, że praca nie prezentuje całokształtu ewolucji urbanistyki francuskiej, a jedynie uzupełnienia jej charakterystykę poprzez pewne nieznane lub niedocenione w dotychczasowej literaturze zjawiska, których identyfikacja stała się możliwa dzięki badaniom własnym autorów.
Celem postawionej w pierwszym tomie tezy jest udowodnienie, że organizacja przestrzeni miejskiej we Francji reprezentuje od wczesnego średniowiecza pewien zespół charakterystycznych cech, których tylko część była dotychczas rozpoznana. Autor wykazuje również, że wbrew powszechnie utartym poglądom, planowe zagospodarowanie miast we Francji nie zaczyna się od XIII-wiecznych realizacji opartych o układ ortogonalny. Okazuje się bowiem, że były one poprzedzone, powstałymi w epoce roku tysiącznego, realizacjami zbudowanymi na rzucie koła, zidentyfikowanymi przez autora na terenie Langwedocji. To nieznane dotychczas zjawisko, które stanowiło, poprzez zastosowanie czytelnego modelu, pierwszą udaną próbę planowej organizacji przestrzeni o charakterze miejskim w średniowiecznej Europie, autor określił mianem cyrkulad. Ich odkrycie i rolę w rozwoju urbanistyki europejskiej wysoko ocenił profesor Georges Duby, wybitny autorytet w dziedzinie badań nad historią kultury francuskiego średniowiecza, a nowy termin znalazł trwałe miejsce również w języku potocznym. Na terenie szczególnie cywilizacyjnie rozwiniętej południowej Francji powstały też inne, dotychczas nierozpoznane, modele przestrzenne. Trójkąt, obok okręgu, stał się najbardziej oryginalną cechą organizacji przestrzeni na badanym terenie. Te formy trzeba jednak uzupełnić figurami trapezoidalnymi, a również zbudowanymi na obrysie kwadratu, prostokąta i kwadratu. Analizy typologiczne oparte na przykładach planowo założonych układów przestrzennych w większości nieistniejących w dotychczasowym obiegu naukowym począwszy od cyrkulad, pozwoliły na korektę powszechnie przyjętej opinii mówiącej, że kształtowanie się organizmów miejskich i wiejskich we Francji miało wyłącznie spontaniczny charakter aż do pojawienia się założeń typu bastides.

Przedstawione w tej książeczce badania przynoszą dość smutny i niepokojący obraz Polski "gminnej", Polski lokalnej. Bieda i bezrobocie, bierność i apatia, nieufność i egoizm, odrzucenie tych nielicznych jednostek, którym sie powiodło, jako "obcych", poczucie wyobcowania i oszukania, a przede wszystkim brak podstawowych cywilizacyjnych kompetencji koniecznych w otwartym społeczeństwie stwarzają wyjątkowo niekorzystny syndrom. 

We współczesnej filozofii dominuje przekonanie, że argumentacja transcendentalna, której źródłową intencją było odkrywanie koniecznych warunków doświadczenia, nie jest zdolna do urzeczywistnienia swojego podstawowego celu. U podstaw zainteresowania tą dość specyficzną operacją teoretyczną leżała nadzieja związana z chęcią uporania się z różnorako rozumianym sceptycyzmem. Niejasności związane z jej statusem – jej strukturą, formalną i materialną poprawnością oraz właściwą interpretacją jej konkluzji – doprowadziły do rozpowszechnienia się poglądu, zgodnie z którym rozumowania transcendentalne nie mogą gwarantować prawdziwości tezom o świecie.