Sztuka, kultura

Blask. Ołtarz Mariacki Wita Stwosza to książka składająca się z kilku części. Jedna z nich to materiał ikonograficzny przedstawiający stan samego ołtarza, wykonany przez Andrzeja Nowakowskiego. Postęp w fotografii i cyfrowej obróbce zdjęć umożliwił po raz pierwszy przedstawienie dzieła Wita Stwosza tak monumentalnie. Makrofotografia, plany ogólne i szczegółowe przedstawiają ołtarz w sposób, jaki nie był możliwy do tej pory, a na który z całą pewnością to arcydzieło zasługiwało. Zdjęcia zrobione przy wykorzystaniu profesjonalnego oświetlenia i podnośników przedstawiają ołtarz w zupełnie nowym świetle. Ta dokumentacja fotograficzna pozwoli wielu badaczom tego zabytku na dotarcie do miejsc i szczegółów ołtarza, których zobaczenie nie było i nie jest możliwe bez specjalistycznego sprzętu. Drugą część publikacji stanowią teksty wybitnych badaczy i znawców tematu. Tekst prof. Piotra Skubiszewskiego Wit Stwosz i sztuka XV wieku to zestawienie mistrza z innymi wybitnymi artystami tamtej epoki. Prof. Jerzy Gadomski w tekście Homo faber - homo artifex rysuje tło historyczne powstania dzieła i jego powiązanie z myślą teologiczną epoki. Dr hab. Grażyna Jurkowlaniec w artykule Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. Tradycja - innowacja - recepcja przedstawia obecny stan badań i analizę krakowskiego retabulum. Jedną z najważniejszych części pracy jest bibliografia Wita Stwosza i Ołtarza Mariackiego, autorstwa Mariana Zaczyńskiego, zatytułowana Wit Stwosz. Przewodnik bibliograficzny. Jako pierwsza obejmuje nie tylko prace naukowe, ale też literaturę piękną, popularną, eseistykę, literaturę dla dzieci i młodzieży oraz filmy. Ma układ chronologiczny - ukazuje historię obecności artysty, jego dzieła w Polsce i za granicą (nade wszystko w przestrzeni niemieckojęzycznej). Nie jest klasyczną bibliografią, jaką sporządzają historycy sztuki (z podziałem materiału bibliograficznego na działy: życie, formy snycerskie, malarskie etc., twórczość krakowska, norymberska etc.) - ma być raczej swoistą ,,narracją" bibliograficzną, ukazującą właśnie w porządku czasu obecność wielkiego dzieła i wielkiego artysty w polskiej świadomości. Dlatego odnotowane są także druki, w których występują najdrobniejsze nawet wzmianki, ślady, domniemania, przypuszczenia, nieuzasadnione często atrybucje. Potencjalnym odbiorcą bibliografii Stwoszowskiej ma być nie tylko historyk sztuki, ale także historyk kultury sensu largo, literatury, mentalności oraz idei. Opis bibliograficzny jest pełny (w sensie Estreicherowskim, z pełnym tytułem i podtytułem, wydawcą, nakładcą, drukarzem - w przypadku druków dawnych jest to, samo w sobie, znaczącym świadectwem kultury artystycznej i intelektualnej), adnotowany (zazwyczaj adnotacje zawartościowe, niekiedy pojawia się charakterystyczny dla zawartości cytat). Bibliografia poświęcona Stwoszowi przywołuje w ten sposób konteksty ogólniejsze, relacje między kulturami (zwłaszcza polską i niemiecką), namiętności zbiorowe (spór o pochodzenie Stwosza), umiejętność i nieumiejętność współpracy, małoduszność i wielkoduszność jednostkową i zbiorową. Dla ułatwienia korzystania z tego obszernego Przewodnika..., został on dołączony do publikacji w formie elektronicznej, na płycie CD. Obok tego w albumie reprodukowane są fotografie 44 dzieł Wita Stwosza lub jemu przypisywanych, znajdujących się dziś w muzeach i kościołach całego świata, od Cleveland po Książnice Wielkie, zebrane i opisane przez Jana Sadkiewicza. Reprodukcje takiego zakresu dorobku Stwosza nie były dotąd publikowane w jednym miejscu. Są wśród nich m.in. dzieła, które przypisano mistrzowi dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku. Jan Sadkiewicz jest także autorem kalendarium Wit Stwosz - życie i twórczość.

Krakowski Rynek jest morzem, czyli przestrzenią. Kiedy w połowie lat sześćdziesiątych, pod opieką naszej pani, wyruszyłem z małego miasteczka w Małopolsce na pierwszą klasową wycieczkę nad Bałtyk, zobaczyłem z perspektywy wydmy w Łebie ów bezmiar i oniemiałem! Nigdy wcześniej nie doświadczyłem czegoś tak dużego, rozległego, bezkresnego i tajemniczego. To, co ujrzałem, przerosło dziecięcy horyzont mojego świata, a małe miasteczko, w którym mieszkałem, stało się od tej pory jeszcze mniejsze. Poczułem, że to, co bezbrzeżne i nieogarnione już na zawsze zawładnie moją wyobraźnią. Rzecz bowiem w tym, że na horyzoncie Bałtyku nie było nic! Żadnego śladu człowieka, żadnej ulicy czy kamienicy, no nic i nic! Nawet Szwecji nie było widać. Jedynie linia, która oddzielała jeden błękit od drugiego, nieco jaśniejszego. Prawdę mówiąc, oniemieliśmy wszyscy, nawet mój wiecznie rozgadany kumpel Józek Babula. Dopiero potem zrozumiałem, że zobaczyliśmy coś, co dla wielu z nas okazało się doświadczeniem przełomowym. Dotknęliśmy przestrzeni: oddechu wolności, czystości, tęsknoty, zachwytu nad pięknem i radością życia, ale i warunku bycia dobrym dla ludzi. Nikt z nas nie zdawał sobie wówczas sprawy, że nasze pierwsze spojrzenie na Bałtyk oznaczało zew wolności i piękna.
Dwa lata później ta sama klasa czterdziestu dwóch uczniów szkoły podstawowej zatrzymała się u wylotu ulicy Szewskiej. Ujrzeliśmy Sukiennice, Bazylikę Mariacką, a nieco bliżej, po prawej stronie, Wieżę Ratuszową. Tak, już kiedyś to przeżyłem poczułem się jak nad Bałtykiem! Niby wszystko inne: tam Natura i brak detali, a tu Architektura (wówczas nie znałem jeszcze tego pojęcia, wszak mieszkałem w prostym bloku przy ulicy Marii Konopnickiej). Ale zachwyt ten sam, to samo poczucie onieśmielenia, ten sam niepokój i niepewność wobec czegoś, co widzę po raz pierwszy w życiu. Ten sam chwilowy brak tchu, to samo onieśmielenie i to samo poczucie, że TO jest takie piękne! Od tamtego czasu niewiele się zmieniło. Upłynęło kilkadziesiąt lat, dobry Pan Bóg obdarował mnie przywilejem codziennego bywania na krakowskim Rynku a ja ciągle uczę się go od nowa i od nowa.
Andrzej Nowakowski

Przedstawiony wybór ponad 150 dzieł malarskich istotnych dla dziejów polskiej sztuki od końca XI wieku do wybuchu I wojny światowej ma na celu zwrócenie uwagi na bogactwo treści, na znaczenia i na formę obrazów, które powstawały w Polsce lub były zamawiane z myślą o polskim odbiorcy. Mamy więc przed sobą nie tylko malarstwo sztalugowe, ale także `obrazy` z ksiąg (iluminacja), obrazy będące elementem architektury (freski i malowidła ścienne) oraz ikony, których emocjonalny kult, jak w wypadku Matki Boskiej Częstochowskiej, przysłaniał nierzadko postać artystyczną dzieła. Czy poprzez ten wybór możemy `odczytać` kod kulturowy, czy istnieje jakaś specyfika treści, formy i wyrazu charakterystyczna dla jednej z najstarszych państwowości europejskich, jaką była Polska? Czy możemy w obrazach tych znajdować obraz świata leżącego na przecięciu wielu kultur, gdzie Wschód spotykał Zachód, gdzie religie i narodowości budowały różnorodność tradycji? Zaproponowany wybór dzieł jest próbą zebrania `malarskich głosów`, które tworzą `polski język wizualny`, ich `odczytywanie` jest zarazem prezentacją wielu metod, które historia sztuki zaproponowała, aby zbliżyć się do obiektów swoich badań. Czy próbą udaną, ocenić może czytelnik, a raczej chyba widz czytający.

J.W. Rinzler [1962-2021] ma na koncie kilkadziesiąt książek, w tym trzy bestsellery New York Timesa oraz jeden London Timesa. Napisał między innymi The Making of Star Wars, The Complete Making of Indiana Jones i najlepiej sprzedającą się powieść ilustrowaną The Star Wars. Jego książki przetłumaczono na siedem języków, ich łączny nakład przekroczył 600 tysięcy egzemplarzy. Rinzler stworzył i wyreżyserował krótkometrażówkę Riddle of the Black Cat, wyświetlaną na wielu festiwalach, w tym Montreal World Film Festival. W 2018 roku wydał The Making of Planet of the Apes. [ jwrinzler.com ; @jwrinzler ]

Obcy przez wielu uważany jest za wzór horroru science fiction. Długa i zawiła historia jego powstawania zaczyna się od wizji Dana O'Bannona (zainspirowanych jego przewlekłymi bólami żołądka), doskonale oddających napięcie i atmosferę hollywoodzkiego przeboju.
Autor książki J.W. Rinzler (The Making of Star Wars) na jej potrzeby przeprowadził zupełnie nowe wywiady z Ridleyem Scottem oraz jego kluczowymi partnerami z planu, którzy pomogli mu opowiedzieć wyjątkową historię tego przełomowego dzieła współczesnego kina.
Książka zawiera niepublikowane dotąd zdjęcia, ilustracje oraz dokumenty z archiwów wytwórni FOX, a Ridley Scott rzucił nowe światło na cały proces twórczy, omawiając wiele trudności i niezwykłych chwil, których doświadczył. Wśród nich są:

przybycie na plan reżysera, który chciał nakręcić przełomowy dla siebie film;
zatrudnienie wizjonerskiego artysty, H.R. Gigera, który stworzył zapierającą dech w piersiach postać obcego;
wiele problemów twórczych napotkanych przy fazach powstawania obcego;
zaangażowanie nieznanej aktorki, Sigourney Weaver, w roli Ripley;
fizycznie wymagające zdjęcia wypełnione częstymi starciami pomiędzy reżyserem a producentami;
filmowanie słynnej sceny z Rozpruwaczem i jakie piętno odcisnęła na ekipie;
niezwykłe przedpremierowe pokazy filmu, z których ludzie uciekali z krzykiem.

Książka jest wzbogacona o fascynujące materiały graficzne, w tym słynne Ridleygramy, i stanowi obowiązkową lekturę dla każdego miłośnika tego klasycznego filmu.